(Αναφορά στην θεατρική παράσταση "Εγώ η Μάρθα Φρόυντ")
Του Πάνου Χατζηγεωργιάδη
Μέλος ένωσης μουσικοσυνθετών Αγγλίας
Λογοτέχνης και Δημοσιογράφος
Όσο περνά ο χρόνος απο επάνω μας διδάσκοντας μας πράγματα περί της ζωής, είναι πάρα πολλές οι στιγμές όπου η αλήθεια μας έρχεται να συγκρουστεί με τα διάφορα πρέπει. "Πρέπει" επιβαλλόμενα έξωθεν του αληθινού εαυτού μας, τα οποία μας αναγκάζουν να ζούμε μία ζωή συμβατική πολύ πιο πέρα απο οτι πραγματικά επιθυμούμε. Αυτό μας οδηγεί αναγκαστικά στην υποταγή και γράφει για εμάς χωρίς εμάς, το μέλλον μας αναμεταξύ των ζωντανών.
Τα αιώνια ζητήματα τα οποία καίνε καθολικά και καθοριστικά την ανθρώπινη φύση διαχρονικά, δυστυχώς παραμένουν να συζητώνται σε πολύ κλειστούς κύκλους ή το χειρότερο να μην συζητώνται καθόλου, ακόμα και με τον ίδιο μας τον εαυτο. 'Ετσι καταδικάζουμε πλείστες φορές εμάς τους ίδιους σε ζωές ανυπαρξίας ουσιαστικής, που σπαταλώνται αδιάφορα γύρω απο τις ζωές των άλλων, χωρίς μία στιγμή ουσιαστικής ενασχόλησης με την δική μας ύπαρξη. Ζούμε για τους άλλους και μέσα απο τους άλλους και αυτό μας καταδικάζει στην αιώνια αποστροφή του εαυτού μας οδηγώντας μας σταθερά στην ανυπαρξία την πρό του φυσικού μας θανάτου.
Λίγα λόγια για το έργο
Η θεατρική παράσταση την οποία έίχα την τύχη πραγματικά να παρακολουθήσω πρό λίγων ημερών, αποτελεί δραματοποιημένη και άκρως επιτυχημένη προσπάθεια μεταφοράς επί σκηνής ενός λογοτεχνικού κειμένου, το οποίο αναφέρεται στην σύζυγο του ιδρυτή της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόυντ Μάρθας Φρόυντ, του ομότιτλου βιβλίου της Φωτεινής Τσαλίκογλου.
Τι είναι η Μάρθα Φρόυντ για όλους εμάς πέρα απο μία άγνωστη ύπαρξη απο το υπερπέραν και μία σκιά του παρελθόντος ; για τους πολλούς δεν μπορεί παρά να είναι το ιστορικό πρόσωπο της γυναίκας που στάθηκε δίπλα σε μία χωρίς αμφιβολία καθοριστικής σημασίας προσωπικότητας του παρελθόντος, είναι η μεγάλη "άγνωστη" για τους πολλούς και ένα σύμβολο διαχρονικό ανυπαρξίας, ένα πλάσμα καταδικασμένο να ζήσει, να δυστυχήσει ή και να ευτυχήσει ακόμα, να πονέσει και να πεθάνει, στην σκιά ενός διάσημου ανδρός και μόνον στην σκιά του.
Η Μάρθα Φρόυντ μετασχηματίζεται σε ένα πλάσμα άφυλο που η μόνη ελπίδα να υπάρξει κάπως, είναι διαμέσω του διάσημου άνδρα της, αν δεν υπήρχε αυτός ουδείς θα εγνώριζε την ζωή και το πέρασμα της επί γης, χωρίς αυτόν εκείνη δεν υπήρξε ποτέ, η αμφισβητούμενη αγάπη του την αναγεννά και την κάνει να ελπίζει στο μέλλον, ένα μέλλον αβέβαιο το οποίο καθορίζεται αναγκαστικά και εκ των συνθηκών απο το μέλλον άλλων, του άνδρα της και των παιδιών της. Ουδείς ενδιαφέρεται για την ίδια κατ ουσίαν, ουδείς την γνωρίζει και το χειρότερο όλων, ούτε θέλει να την γνωρίσει πέρα απο την ιδιότητα της "συζύγου του Σίγκμουντ". Ο ορισμός της ευλογίας και της κατάρας μιάς ύπαρξης μαζί.
Η Μάρθα υπήρξε και ταυτόχρονα δεν υπήρξε. Οτι μένει απο εκείνη, ορισμένες επιστολές στην οποία παίζει τον δευτερεύοντα ρόλο πάντα και κάποιες παλιές φωτογραφίες της πάντα μαζί με τους άλλους και σπανιότερα μόνη, είναι ο "άγνωστος ήρωας" που απο το υπερπέραν πλέον κραυγάζει εκωφφαντικά πρός όλους μας πως "είμαι εδώ και εγώ, αγγίξετε με, ακούστε την φωνή μου, νιώστε με μισήσετε με έστω, αγαπήστε με, το έχω ανάγκη προκειμένου να υπάρξω".
Η Μάρθα είναι το φάντασμα που απο το υπερπέραν πλέον σε μία διάσταση χωρίς χρόνο και τόπο, με τα κρύα του χέρια αγγίζει τις ψυχές των ζωντανών και τους προειδοποιεί πως δεν αρκεί να αναπνέεις δίπλα στους άλλους, θα πρέπει και να μάθεις να ζείς, να μάθεις να υπάρχεις με ουσία. Δεν πονά μόνον για την ζωή που δεν έζησε, Η Μάρθα δεν είναι εγωίστρια κάθε άλλο, αλλά μέσα απο τα λόγια της πονά για όλές και όλους τους ζωντανούς που υποτάχθηκαν σε έναν κόσμο που δεν είναι ο κόσμος που θα ήθελαν να ζούν.
Η σκιά της Μάρθας στέκει παντού και πουθενά, δεν μισεί κανέναν, δεν κατηγορεί κανέναν, μόνον νουθετεί σχετικά με το δώρο της ζωής και την διαχείρηση του, είναι ένα πλάσμα προσφιλές σε όλους μας αλλά και τρομακτικό διότι γκρεμίζει τον μικρόκοσμο μας, είναι η "γνωστή μας άγνωστη" εν τέλλει, που απο τα τρίσβαθα της ανθρώπινης ψυχής ανασύρει όλο και κάτι απο τον καθέναν μας και για τον καθένα μας, θυσιάζει τον εαυτό της ως νέα Ιφιγένεια επάνω στον βωμό της μή - ύπαρξης παρά μόνο για τους δίπλα, αγαπώντας βαθιά τον άνθρωπο.
Την Μάρθα ομολογώ πως ανάμεσα σε όλα τα άλλα συναισθήματα που με κατέκλυσε, την φοβήθηκα, την πόνεσα, την ζήλεψα αλλά το περισσότερο, την αγάπησα μέσα και διαμέσου της τραγικότητας της.
Οι συντελεστές του έργου
Εδώ έχει γίνει εκπληκτική δουλειά. Απο καιρό γνώριζα την ύπαρξη αυτής της παράστασης και είχα ακούσει μόνον καλά λόγια για αυτήν. Φυσικά ποτέ δεν εμπιστεύομαι τα λόγια κανενός όσον αφορά την τέχνη και πάντα αν και εφόσον είναι εφικτό, επιδιώκω να είμαι ο ίδιος συμμετέχων και σε επαφή με ένα πόνημα. Είχαν δίκιο η παράσταση σε μαγνητίζει τόσο σκηνοθετικά, όσο και ερμηνευτικά και παραστατικά. Η απόδοση μιάς ανθρώπινης ψυχής επί σκηνής είναι ένα έργο πολύ απαιτητικό, ο χαρακτήρας της Φρόυντ πολυδιάστατος και το πλαίσιο που θα πρέπει να κινηθεί όποιος αποτολμήσει μιάν τέτοια σκιαγράφηση, απολύτως οριακό.
Η κ. Ζήκου είναι απλώς εκπληκτική ως Μάρθα Φρόυντ, άνθρωπος πολύ γνωστός στον χώρο και όσον αφορά τις καλλιτεχνικές τις επιλογές που έχουν να κάνουν συνήθως με το λεγόμενο "κλασσικό θέατρο", αποδίδει τον χαρακτήρα που πρωταγωνιστεί με ιδιαίτερη ευκολία λές και τον γνωρίζει χρόνια, λές και ενυπήρχε πάντοτε εντός της. Συνταυτίζεται άνετα με όλες τις πλευρές της Μάρθας τις γνωστές και τις άγνωστες, τις επιφανειακές και τις πλέον κρυμμένες κάτω απο ένα απλό βλέμμα, μία κίνηση του κεφαλιού, μία χειρονομία, μία κραυγή αλλά και μία αβάσταχτη σιωπή. Η ερμηνεία της σε κάνει να πιστεύεις πως δεν υπάρχει χρόνος και τόπος, το χωροχρονικό κλουβί έχει σπάσει και η Μάρθα έχει καταφέρει να απελευθερωθεί με διάμεσο την κ. Ζήκου και να περάσει και στον τελευταίο το μήνυμα του έργου. Το έργο αυτό ως αποτυπώνεται και διδάσκεται επί σκηνής απαιτεί ιδρώτα σώματος και προπαντων ψυχής. Τα παρατήρησα αμφότερα, συγχαρητήρια.
Ο κ. Πέτρος Αποστολόπουλος ως Σίγκμουντ Φρόυντ, κρατά σταθερά απο το χέρι τον χαρακτήρα της Μάρθας, χωρίς αναίτιες εξάρσεις λόγου και κίνησης, ταπεινός εργάτης της τέχνης, άνθρωπος ούτως ή άλλως χαμηλών τόνων με σημαντική πορεία στον χώρο, καταφέρνει εξίσου άνετα να ενσαρκώσει τον διάσημο ψυχαναλυτή, τον άνδρα, τον σύντροφο μιάς ψυχής απελπιστικά μόνης που είχε τόσα πολλά να ομολογήσει αλλά ποτέ δεν είπε. Με άψογη τεχνική, λόγο καθάριο, σταθερό και ουσία στην ερμηνεία και τη εκφορά του, με κινήσεις όποτε και εάν χρειάζονται, αποτελεί το ιδανικό "έτερον ήμισι" επί σκηνής για ένα τόσο σημαντικό έργο, ένα ψυχολογικό θρίλλερ που δεν μένει στα πρόσωπα τα ίδια της ιστορίας, αλλά επεκτείνει διαμέσου των ερμηνειών το μήνυμα πέρα απο τόπο, χρόνο και ακροατήριο, αξιολογότατος.
Τους δύο αυτούς σημαντικούς ηθοποιούς μας πλαισιώνουν δύο νέοι άνθρωποι για τους οποίους οφείλω ορισμένες γραμμές επίσης. Αμφότεροι ερμηνεύουν αρκετούς ρόλους επί σκηνής. Ο Γιάννης Ζαραφωνίτης διατρέχει εξίσου επιτυχημένα αναμεταξύ των ρόλων τους οποίους υπηρετεί και οι οποίοι στηρίζουν το όλο οικοδόμημα πολύ ευρυματικά, δεν κουράζει και όταν πρέπει να μιλήσει, το κάνει πολύ στρωτά και με εξαιρετική άνεση, θεωρώ πως είναι ένας νέος μέν ηθοποιός αλλά πολλά υποσχόμενος και του εύχομαι να επιλέγει πάντοτε κείμενα σαν αυτό πρός ερμηνεία.
Η δ. Μύρια Σωτηροπούλου είναι μια εξίσου νέα ηθοποιός η οποία στο εν λόγω έργο αναλαμβάνει να φέρει είς πέρας μία σειρά υποστηρικτηκών ρόλων. Δεν μιλά αλλά στηρίζει στο έπακρον οτι της έχει ανατεθεί. Ερμηνεύει ώρες ώρες με το βλέμμα και μόνον και αυτό αρκεί προκειμένου να διακρίνει κανείς την αξία εντός της. Η σκηνοθετημένη τεχνιέντως παγωμένη απόκριση της σε οτι της ζητείται επί σκηνής, αποδίδεται πολύ όμορφα και ουσιαστικά συνάμα. Αναμένω κάποια στιγμή να την παρακολουθήσω και σε ρόλους που απαιτούν κείμενο, πολλά υποσχόμενη θεωρώ επίσης.
Γενικώς οι συντελεστές της παράστασης ήσαν όλοι άψογοι. Αυτό δε που μου έκανε πολύ καλή εντύπωση ήταν η σκηνοθεσία της κ. Ζήκου εκ νέου (Η θεατρική προσαρμογή ανήκει επίσης σε εκείνη) αλλά και η χρήση της νέας τεχνολογίας στην υπηρεσία της τέχνης. Η μουσική επιμέλεια επιλεκτική, άρτια και εκεί που πρέπει, ο φωτισμός πολύ καλός και η σκηνογραφία ικανοποιητική μέσα στην απλότητα της στο επίππεδο του να υπηρετεί άψογα την όλη εικόνα της παραγωγής αυτής. Εν ολίγοις θεωρώ πως αυτή την παράσταση δεν θα πρέπει να την χάσει κανείς μας, μιλά για τον μεγάλο άγνωστο που πολλές φορές βρίσκεται απέναντι μας τα βράδια στον καθρέπτη κοιτάζοντας μας με απορία, έπληξη, θυμό, αγανάκτηση για οτι δεν μπορέσαμε ποτέ μας να υπάρξουμε. Με αφορμή δύο ιστορικούς χαρακτήρες, ένα διαχρονικό νόημα πλανάται γύρω στην ατμόσφαιρα, ένα νόημα που μας κάνει καλύτερους αν το εντοπίσουμε, το περισυλλέξουμε και το ενστερνιστούμε στις δικές μας ζωές και καθημερινότητες.
Επίλογος
Πάντοτε έχω μίαν ιδιαίτερη άποψη περί τέχνης. Θεωρώ πως αυτή δεν θα πρέπει να μένει στην περιγραφή της ζωής, αλλά να επανέλθει στην αρχαιοελληνική έννοια του όρου, να καταστεί διδαχή για τους γύρω. Θεωρώ ένα θεατρικό έργο πως οφείλει να μετασχηματίζεται σε κοινωνό πραγμάτων τα οποία ενδεχομένως φοβόμαστε ή αποφεύγουμε να θίξουμε, η τέχνη θα πρέπει να σπάει τα κάθε λογής συμπλέγματα μιάς κοινωνίας και να προσβλέπει στην διδασκαλία και τον εξανθρωπισμό.
Ο άνθρωπος για εμένα πέρα απο τον λαικισμό που ακούγεται συχνά του οτι "γεννιόμαστε όλοι μας άνθρωποι", δεν γεννιέται άνθρωπος παρά ζώον. Ένα ζώον το οποίο παλεύει κάθε ημέρα προς τον εξανθρωπισμό του, έτσι η τέχνη οφείλει να δρά ως ο μετασχηματιστής ή έστω είς εκ των μετασχηματιστών αυτών προς τον ανώτερο άνθρωπο. Η πραγματική τέχνη ακουμπά τα προβλήματα με την διάθεση να τα επιλύσει, να υποδείξει ατραπούς πρός αυτήν την κατεύθυνση, να διηγηθεί ιστορίες και να πλάσει μύθους τόσο πραγματικούς όσο δεν είναι πραγματική η ζωή που ζεί κάποιος, άσχετα αν του υπέδειξαν πως αυτό είναι η ζωή. Η τέχνη θα είναι πάντα μία διέξοδος, ένα απάνεμο λιμάνι για όλα αυτά τα πληγωμένα απο της ζωής σκαριά που επιζητούν οχι να κρυφτούν απο την θαλασσοταραχή του βίου, αλλά να ζήσουν όσο πιο ουσιαστικά γίνεται.
Το "Εγώ, η Μάρθα Φρόυντ", βρίσκεται σε αυτήν την ορθή κατ εμέ κατεύθυνση, το συνιστώ ανεπιφύλακτα σε όλες και όλους μόνον και μόνον γιατι προσπαθεί να επανακαθορίσει τα όρια αναμεταξύ τρέλλας και κανονικότητος, ενώ στο τέλος μας αφήνει μιάν γεύση αμφιβολίας περί του τι είναι το ορθόν. Θα σας ανατρέψει πολλά εντός, θα σας βοηθήσει να ανακαλύψετε κομμάτια του εαυτού σας ανομολόγητα, θα σας προσφέρει ένταση επικοδομητική, εν ολίγοις θα σας κάνει καλύτερους.
Τίτλος έργου
"¨Εγώ, η Μάρθα Φρόυντ"
Ηθοποίοι
Γιούλη Ζήκου
Πέτρος Αποστολόπουλος
Γιάννης Ζαραφωνίτης
Μύρια Δημητροπούλου
Παραστάσεις
Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο στις 21.30
Κυριακή στις 19.30
Θέατρο
Τέσσερεις εποχές
(Γ. Μόρτζου - Γ. Ζήκου)
Κυψέλης 15, Κυψέλη
Τήλ. 210. 88. 12.289
